Атомын бүтцийг монгол ардын
         аман зохиолын хэлээр

Атом гэдэг асар жижиг
Атом гэдэг агуу хүчтэн
Атомын бүтцийг гайхан шагширч
Аугаа хүчийг нь сүрдэн биширцгээе!



Атом гэдэг дэндүү хүчтэй ч
Аргагүй нарийн бүтэцтэй  юм шүү
Алив хүүхдүүд минь наашаа суу
Атомын бүтцийг тайлж өгье

Химийн урвалаар ямар ч бодис
Хичнээн янзаар хувирна
Түүнийг үүсгэсэн мүлекул
Тэр бүхэнд задарна

Өчүүхэн жижиг молекул
Өчнөөн олон атомаас тогтоно
Харин тэдгээр атомууд нь
Химийн урвалд тэсвэртэй
Атом гэж юу юм бэ
Ахиад цаашаа задардаг юм уу
Учир нь олдомгүй атомын нууцыг
Ухаж сайн судлаад үзье


Атом бүхэлдээ цахилгаан саармаг
Аливаа зүйлд үл татагдана
Харин дотроо олон хэсэг
Хасах нэмэх цэнэгтэй бөөмс
Төв дунд нь цөм оршино
Түүнийг тойроод электронууд эргэнэ
Хасах нэг цэнэгтэй электроны
Харин өөрийнх нь масс өчүүхэн бага
Учир иймд атомын масс
Угтаа ганцхан цөмийн масс



Атом саармаг байхын учир
Атомын цөм нэмэх цэнэгтэй
Бас л цөм нь нарийн нийлмэл бүтэцтэй
Бяцхан хэсгүүдийн нэг протон, нейтрон
Нэмэх нэг цэнэгтэй протон
Нэгтэй тэнцүү масстай
Нейтрон массаар тэнцүү ч
Нэг ч цэнэг байхгүй
Масс нь цөмөөрөө нэгтэй тэнцүү
Магад тооны нийлбэр нь цөмийн масс



Электроны тоо буюу цөмийн цэнэгийг
Элементүүдийн үелэх системээс хараарай
Үелэх системд эзлэх байр нь
Үнэндээ түүнийг заагаад өгнө
Атомын масс ч үелэх системд бий
Албаар түүнийг бүхэл тоо болгоорой
Ингээд та нар бүгдийг ойлголоо
Элемент бүр дээр шалгаад үзээрэй

Электроны тоо нь өөрчлөгдсөн байвал
Ийм атомыг ион гэдэг юм
Элекроны тоо нь хорогдсон атом
Эерэг цэнэгтэй ион катион болно
Электроны тоо нь нэмэгдсэн атом
Сөрөг цэнэгтэй ион анион болно
Эерэг, сөрөг ионуудын таталцахад
Элдэв янзын молекул үүснэ
Энгийн химийн урвалаар атом
Үүнээс өөр өөрчлөлт байхгүй

Цөмийн урвал болвол харин
Сүрхий өөрчлөгдөж өөр атом болно
Атомын цөм задрах үед
Асар их энерги ялгарч
Аюул нь хэдэн үе дамжих
Аймшигт дэлбэрэл болно
Цөмийн энергийн энэ их хүчийг
Сүүлийн үед ашиглах болж
Эрчим хүчний эх булаг болгон
Энхийн үйлсэд зориулж байна

Атом гэдэг асар жижиг
Атом гэдэг аугаа хүчтэн
Атомын бүтцийг гайхан шагширч
Аугаа хүчийг нь сүрдэн биширцгээе

бичсэн: Teacher of Chemistry B.Tsolmon | төрөл: Хими өдөр 01:24
Холбоос | Мэйлээр илгээх | Сэтгэгдэл (0) | Сэтгэгдэл бичих

Усны магтаалыг химийн хэлээр

 Усны магтаалыг химийн хэлээр

Аливаа бүхний эхлэл болсон
Амьдрал жаргалын эрдэнэ болсон
Ус гэдэг чандмань эрдэнийн

Уг чанарыг магтан дуулъя
    

Устөрөгч гэдэг элементийн
Хоёрхон атомыг агуулсан
Хүчилтөрөгч гэдэг элементийн
Ганцхан атомыг багтаадаг
Ердөө гуравхан атомаас тогтдог ч
Ер бусын олон чанарыг үзүүлдэг
Түүний  бяцхан туйлтай молекулууд
Тун ч олон эрдэм чадалтай

Шүлтийн металлтай үйлчлэхдээ тэр
Устөрөгч хийг ялгаруулдаг
Металлын гидридтэй үйлчлэхдээ бас
Устөрөгч хийг зөнд нь ялгаруулдаг
Усны бяцхан молекул угаас олон эрдэмтэй
Суурийн оксид дээр хийвэл
Шүлт болоод хувирчихдаг
Хүчлийн оксид дээр хийвэл
Хүчил болоод хувирчихдаг
Улайссан нүүрсэнд дөхөхөөрөө
Хүчилтөрөгчөө бэлэглээд найзалчихдаг
Идэвхитэй галогентэй  болохоор
Хүчлийн холимог үүсгэчихдэг
Усанд бодисууд уусахдаа
Дулаан ялгаруулах буюу шингээнэ
Аливаа уусмал дээр нэмбэл
Ааг хүчийг нь сулруулна

Ус гэдэг үнэхээр шидтэй
Угаас олон эрдэм чадалтай



Үнэхээр би ачтай шүү гэх шиг
Үнэр амт огтхон ч байхгүй
Өчүүхэн ч хор байхгүй гэсэн шиг
Өнгө тунгалаг шингэн бодис
Шил шиг тунгалаг өнгөтэй болохоор
Цаадах нь нэвт харагдаад байдаг
Болор шиг гэрлийг хугалдаг болохоор
Чиний нүүрийг тольдуулаад байдаг

Угааж арчихад хамгаас тустай
Ууж идэхэд бүхнээс үнэтэй
Хавьтсан бүхнээ норгож байдаг
Хазайсан зүгтээ урсаж байдаг
Ус гэдэг үнэн гайхамшиг



Ургамал амьтны амьд байх нөхцөл
Нийт олон бодисыг
Урвалд оруулах үндсэн орчин
Нийлмэл, дан ялгаагүй
Уусгаж чаддаг түгээмэл уусгагч



Электролитийн молекулыг тойрон бүчихдээ
Эсрэг туйлаараа хамтран чангааж
Эерэг, сөрөг цэнэгтэй хэсгүүдэд       
Эгшин зуурт л хуваагаад салгачихдаг
Уусмалд үүсэх ионы байдлаар            
Уусмалын орчныг тодорхойлж болдог
Хүчиллэг, шүлтлэг, саармаг орчныг           
Хөөрхий ус л үүсгэж чаддаг
Ус гэдэг үнэхээр шидтэй  
           
Уусмалын орчныг бүрдүүлж байдаг
Агаарт өөрөө уусаж байдаг       
Агаарыг өөртөө уусгаж байдаг
Давсыг уусган уусмал болдог

Үнэт сайхан металлыг тэр   
Үнэхээр тоож харьцдаггүй мөртлөө
Идэвхитэй металлыг үзэхээрээ тэр     
Ирмэхийн завдалгүй урвалд орчихдог
Тогтмол гүйдэлд залгаж орхивол        
Торолгүй түргэн хоёр хий болчихно
Устөрөгч, хүчилтөрөгч хоёр хий нь      
Устайгаа адилхан өнгө байхгүй ээ

Хөлдүү байхад нь мөс гэнэ            
Шингэн байхад нь ус гэнэ
Агаарт үзэгдэхгүй болчихоор нь уур гэнэ    
Арай өтгөрч битүүрчхээр нь манан гэнэ
Өвсөнд бөнжигнөснийг нь шүүдэр гэнэ     
Өвөл гялтганадагийг нь хяруу гэнэ
Зуны тунадасыг нь бороо гэнэ        
Зуурдхан хатуурсныг нь мөндөр гэнэ
Өвлийн тунадасыг цас гэнэ          
Өчүүхэн бужигнасныг нь хялмаа гэнэ
Олон янзаар хувилж байдаг ус гэдэг үнэхээр шидтэй

Дэлхийн гадаргын ихэнх хэсгийг       
Дэндүү их ус эзэлдэг
Далай, тэнгис, нуур, цөөрөм        
Даанч их тогтмол уснууд
Мөрөн, гол, горхи, булаг     
Мөн ч их урсгал уснууд

Хий болж агаарт дэгдсэн ус
Мөс болж хатуурч царцсан ус
Хүн, амьтны биед шингэсэн ус
Хөрсөн доогуур нэвчсэн ус
Ургамал, мөөгний биеийн ус
Уст талстын далд ус
Энэ их уснууд цөмөөрөө
Энгүй хэрэгцээг нь илтгэж байдаг

Аливаа бүхний эхлэл болсон
Амьдрал жаргалын эрдэнэ болсон
Ус гэдэг үнэн гайхамшиг
Ус гэдэг чандмань эрдэнэ